#43. Znęcanie się z art. 207 k.k.

1. Istota art. 207 k.k. i dobro prawne

1.1. Co chroni przepis?
Głównym dobrem jest rodzina i jej prawidłowe funkcjonowanie oraz instytucja opieki; ubocznie – nietykalność cielesna, wolność, cześć, zdrowie, a przy §3 również życie.  

1.2. Czym jest „znęcanie się”?
Umyślne zadawanie bólu fizycznego lub dotkliwych cierpień psychicznych, także przez zaniechanie (np. nieudzielenie opieki), oceniane obiektywnie, tj. według miary społecznie typowej dolegliwości, z uwzględnieniem cech ofiary (wrażliwość, stan psychiczny).  

2. Przesłanki bytu przestępstwa

2.1. Powtarzalność vs jednorazowa intensywność
Co do zasady to zachowanie wieloaktowe; jednak wyjątkowo jeden incydent – jeśli wyjątkowo intensywny i rozciągnięty w czasie (np. sekwencja wielu aktów w krótkim odstępie) – może wypełnić znamiona.  

2.2. Zaniechanie
Znęcanie można popełnić działaniem i zaniechaniem – przy obowiązku opieki (np. drastyczne zaniedbania żywieniowe/lecznicze wobec dziecka lub osoby chorej).

2.3. Wielość zachowań a jedność czynu
To typ wieloczynowy o zbiorowo oznaczonym czynie, na ogół nie stosuje się art. 12 k.k. (czyn ciągły) ani art. 91 k.k. Wyjątkiem mogą być dłuższe przerwy – wtedy rozważa się odrębne czyny.  

2.4. Czas popełnienia
Przy czynie rozciągniętym w czasie czasem popełnienia jest moment ostatniego aktu (działania lub zaniechania).

3. Krąg pokrzywdzonych (najbliżsi, zależni, nieporadni)

3.1. Osoba najbliższa – zgodnie z art. 115 §11 k.k. (m.in. małżonek, zstępni, wstępni, rodzeństwo, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu).

3.2. Stosunek zależności (stały lub przemijający)
Zależność to realna przewaga sprawcy (prawna, ekonomiczna, faktyczna, psychologiczna/moralna), ograniczająca zdolność ofiary do zmiany sytuacji z obawy przed pogorszeniem warunków życia (np. utratą mieszkania/środków). Może wynikać z prawa, umowy albo faktów; nie może być przypadkowa i chwilowa.

Uwaga praktyczna: sama więź emocjonalna nie wystarczy – musi przekładać się na realną zależność (materialną, organizacyjną, decyzyjną) po stronie ofiary.

3.3. Osoba nieporadna (§1a)
Nieporadność (stała lub przemijająca) wynika z wieku, stanu fizycznego lub psychicznego i polega na braku możliwości samodzielnego decydowania o losie. Przykładowo dotyczy bardzo małych dzieci wymagających wyjątkowej troski. Źródłem nieporadności bywa też przemijający stan (np. napad choroby).  

3.4. Małoletni
Po nowelizacji (2017) „małoletni” nie figuruje literalnie w art. 207, ale dziecko jest osobą najbliższą/zależną (typ podstawowy) bądź nieporadną (§1a).

4. Strona podmiotowa (zamiar) – dwie linie orzecznicze

4.1. Tylko zamiar bezpośredni – akcent na „intencjonalne” znamię „znęca się” (chęć zadania cierpienia). Linia orzecznicza SN oraz część doktryny tak właśnie ujmuje art. 207.  

4.2. Także zamiar ewentualny – druga linia (oraz wytyczne SN z 1976 r.) dopuszcza dolus eventualis, gdy sprawca godzi się na dotkliwe cierpienia (np. „wychowawcze” przemocowe karcenie). W praktyce bywa przyjmowana, gdy intensywność/długotrwałość zachowań świadczy o godzeniu się na skutek.  

5. Intensywność i obiektywna ocena (próg dolegliwości)

Decyduje obiektywna miara dolegliwości („wzorcowy obywatel”), z korektą o właściwości ofiary (wiek, fobie, kondycja psychiczna). Jednorazowe słowne utarczki czy typowe spory domowe nie tworzą automatycznie 207 k.k.; ale uporczywe upokarzanie lub groźby – już tak.  

Kategorie zachowań (przykładowe):
– Przemoc fizyczna: bicie, duszenie, kopanie; narażanie na zimno/ciepło; ograniczanie jedzenia lub snu.
– Przemoc psychiczna/kontrola: uporczywe wyzwiska, lżenie, straszenie, groźby przestępstwa, izolowanie, dręczenie krzykiem/hałasem.
– Upokarzanie/niszczenie: niszczenie pamiątek, upokarzające czynności, załatwianie potrzeb w części mieszkalnej.
– Oddziaływanie pośrednie: np. umyślne uśmiercenie zwierzęcia dzieci w celu zadania im cierpienia psychicznego.

Granica: incydent incydentalny i niewystarczająco dotkliwy – poza 207 (ew. inne przepisy). Wyjątkowo jednorazowe, ale bardzo intensywne i rozciągnięte zdarzenie może wypełniać typ.

6. „Wzajemne znęcanie się”

6.1. Dlaczego konstrukt „wzajemnego znęcania” zwykle odpada?
W ujęciu dominującym art. 207 zakłada przewagę sprawcy i jednostronność zadawania cierpień; stąd „wzajemne znęcanie się” w tym samym czasie co do zasady nie jest możliwe (raczej jednostkowe 216/217 itp.).  

6.2. Kiedy pojawia się kontrargument?
W doktrynie i orzecznictwie wskazuje się jednak, że przewaga nie zawsze jest warunkiem sine qua non, a naprzemienne drastyczne zachowania obojga małżonków w okresie mogą—ad casum—uzasadniać przypisanie każdej ze stron (za jej odcinki) odpowiedzialności z art. 207.  

7. Zbiegi przepisów i granice kwalifikacji

7.1. Zasada konsumpcji
Jeśli poszczególne akty „wchodzące” w znęcanie wypełniają łagodniej zagrożone typy (np. groźby – art. 190, zmuszanie – art. 191, znieważenie – art. 216, naruszenie nietykalności – art. 217), co do zasady nie kumuluje się kwalifikacji – to pozorny zbieg.

7.2. Kiedy kumulacja?
Gdy któryś z fragmentów wywołuje dalszy skutek poza ramy 207 (np. naruszenie czynności narządu ciała/rozstrój zdrowia – art. 157; ciężkie skutki – art. 156; a nawet zgwałcenie – art. 197) – dopuszczalny zbieg kumulatywny.

8. Typy kwalifikowane i skutek

8.1. §1a – nad osobą nieporadną
Podwyższona ochrona z uwagi na szczególną wrażliwość ofiary (wiek/stan fizyczny/psychiczny).

8.2. §2 – szczególne okrucieństwo
To wyjątkowo drastyczne, nieludzkie metody, znacznie przekraczające zwykłą intensywność znęcania; ocena relatywna do ofiary (jej kondycji) i obiektywna co do sposobu działania sprawcy.  

8.3. §3 – targnięcie się ofiary na życie (materialny skutek)
Wymaga związku przyczynowego między znęcaniem a zamachem (także usiłowanym). Strona podmiotowa: tzw. culpa dolo exorta – sprawca przewidywał albo mógł przewidzieć skutek; ocenia się m.in. intensywność i częstotliwość znęcania oraz stan psychiczny ofiary. W praktyce nie zawsze potrzebna opinia biegłego psychologa.  

9. Kary i środki reakcji karnej (aktualne widełki)

9.1. Zagrożenie karą
– §1: pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat
– §1a: od 6 miesięcy do 8 lat
– §2: od 1 roku do 10 lat
– §3: od 2 do 15 lat (po nowelizacji z 7.07.2022 r.).

9.2. Kary wolnościowe i probacja
Przy §1–§1a sąd może zastosować art. 37a k.k. (grzywna/ograniczenie wolności zamiast p.w.). Dostępne są warunkowe umorzenie (art. 66 k.k.) i—w ograniczonym zakresie—zawieszenie przy karze do roku (art. 69 §1 k.k.).

9.3. Środki karne (dobór pod ochronę ofiary)
Art. 41a §1 k.k.: zakazy kontaktu/zbliżania, nakaz opuszczenia lokalu itp. Dodatkowo: zakazy zawodowe (art. 41), pozbawienie praw publicznych (art. 40 §2), przy §3 – naprawienie szkody/nawiązka. W razie popełnienia czynu na szkodę małoletniego – możliwe zawiadomienie sądu rodzinnego (art. 43c k.k.).

Czynniki obciążające (w praktyce): długotrwałość, eskalacja i okrucieństwo, wykorzystanie zależności/obecność dzieci. Łagodzące: naprawienie krzywdy, terapia/zmiana postawy, brak karalności—w ramach ustawowych instytucji. (Por. kryteria oceny intensywności i ochrony rodziny/nieporadnych).

10. Aspekty procesowe istotne dla ochrony i obrony

10.1. Środki ochrony ofiary poza wyrokiem
Policja może wydać nakaz natychmiastowego opuszczenia wspólnego mieszkania lub zakaz zbliżania się do mieszkania – instrumenty opisane w rozporządzeniu MSWiA z 26.11.2020 r. (oraz ramach „Niebieskiej Karty”, wytycznych KGP i systemu przeciwdziałania przemocy).

10.2. Dowodzenie „ciągłości” i „dolegliwości”
Kluczowa jest obiektywna ocena intensywności/długotrwałości i charakter ofiary; sądy uwzględniają cechy pokrzywdzonego, ale próg jest obiektywny. (W sprawach z §3 sąd nie zawsze musi korzystać z biegłego psychologa).  

11. Polityka karna – kiedy kara wolnościowa, a kiedy izolacja?

11.1. Realne scenariusze kary wolnościowej
Typowo przy §1 (nie §2/§3), przy pozytywnej prognozie: brak twardych skutków poza ramy 207, zaprzestanie przemocy, wdrożenie terapii i kompensacja krzywdy – sąd może sięgnąć po art. 37a k.k. lub probację.

11.2. Kiedy bezwzględne p.w.?
Gdy przemoc była okrutna, długotrwała, eskalująca, gdy naruszono zakazy ochronne, przy pokrzywdzonych dziećmi/nieporadnych – praktyka sięga po karę izolacyjną (w granicach zagrożenia §1a/§2/§3).

12. Obrona i rady od adwokata

Jak bronić się w sprawie z art. 207 k.k.?

1. Kwestionuj próg dolegliwości (test obiektywny): pokaż, że zachowania nie osiągały poziomu poważnego bólu/ cierpienia – to spory, nie znęcanie.
2. Powtarzalność vs incydent: jeśli brak ciągłości, akcentuj incydentalność, czas trwania i brak rozciągnięcia w czasie.
3. Brak przewagi/zależności: wykaż, że nie istniała realna zależność (prawna/ekonomiczna/faktyczna) lub że strony były równorzędne – odpada 207, ewentualnie typy incydentalne.
4. Zamiar: w linii „tylko dolus directus” – podważaj istnienie chęci zadawania cierpień; w linii dopuszczającej dolus eventualis – akcentuj brak godzenia się na cierpienia (np. działanie w afekcie, bez świadomości skutku).  
5. Zbieg i konsumpcja: gdy zarzuty obejmują 190/191/216/217 – wskazuj na konsumpcję przez 207 albo, przeciwnie, przy dodatkowych skutkach (np. 157/197) – domagaj się precyzyjnej kumulacji tylko wtedy, gdy skutek faktycznie wykracza poza 207.
6. Środki ochronne i compliance: wnioskowanie o zakazy kontaktu/zbliżania i pracę z kuratorem/terapię pokazuje zmianę postawy i może wspierać wniosek o art. 37a lub probację.

Jeśli masz zarzuty lub grozi Ci 207 k.k., skonsultuj sprawę natychmiast – ocenimy materiał dowodowy (ciągłość, intensywność, zamiar), dobierzemy strategię obrony i zabezpieczymy środki ochrony po stronie domowników.

‍