Stenerstwo

Rozdział I: Ewolucja historyczna i kontekst normatywny

1.1. Przemiany legislacyjne na tle historycznym

Analiza historycznoprawna ujawnia tendencję do zaostrzania represji karnej wobec sprawców przestępstw okołoprostytucyjnych, przy jednoczesnym utrzymaniu braku karalności samej prostytucji. W Kodeksie karnym z 1932 r. przepisy dotyczące nierządu koncentrowały się na ochronie moralności publicznej. Z kolei Kodeks karny z 1969 r. w art. 174 przewidywał odpowiedzialność za nakłanianie innej osoby do uprawiania nierządu (stręczycielstwo), zagrożone karą pozbawienia wolności od roku do lat 10. Warto zauważyć, że górna granica zagrożenia ustawowego w kodeksie z 1969 r. została podniesiona w stosunku do regulacji międzywojennych (gdzie wynosiła 5 lat), co świadczyło o rygorystycznym podejściu ustawodawcy PRL do kwestii obyczajności.  

Współczesna regulacja art. 204 k.k. z 1997 r. przeszła istotne modyfikacje. Jedną z kluczowych zmian była nowelizacja z 2010 roku, która uchyliła § 4 tego artykułu. Przepis ten dotyczył zwabiania lub uprowadzania innej osoby w celu uprawiania prostytucji za granicą. Uchylenie to nie oznaczało depenalizacji tych zachowań, lecz ich przeniesienie do nowej, kompleksowej regulacji dotyczącej handlu ludźmi zawartej w art. 189a k.k. oraz zdefiniowanej w art. 115 § 22 k.k.. Zmiana ta miała na celu uporządkowanie systematyki kodeksowej i wyraźne oddzielenie przestępstw eksploatacji prostytucji (sutenerstwo, stręczycielstwo) od zbrodni handlu ludźmi, która charakteryzuje się użyciem kwalifikowanych metod przymusu lub podstępu.  

Kolejna istotna zmiana nastąpiła na mocy nowelizacji z 4 kwietnia 2014 r., która podwyższyła dolną granicę zagrożenia karą za czyn z art. 204 § 1 k.k. z jednego miesiąca do 3 miesięcy pozbawienia wolności, a górną z 3 lat do 5 lat. Tym samym zrównano zagrożenie karne dla stręczycielstwa i kuplerstwa z zagrożeniem przewidzianym dla sutenerstwa, co odzwierciedla ujednolicenie oceny stopnia społecznej szkodliwości tych czynów przez ustawodawcę.  

1.2. Uwarunkowania międzynarodowe

Kształt art. 204 k.k. jest ściśle determinowany przez zobowiązania międzynarodowe Polski. Wspomniana Konwencja z 1950 r. o zwalczaniu handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji narzuca na państwa-strony obowiązek karania każdego, kto dla zaspokojenia namiętności innej osoby stręczy, zwabia lub uprowadza w celu prostytucji inną osobę, nawet za jej zgodą, albo czerpie zyski z prostytucji innej osoby. Mimo pojawiających się w debacie publicznej i w Parlamencie Europejskim głosów krytycznych wobec Konwencji z 1950 r., wzywających do nowej definicji "handlu żywym towarem" i liberalizacji podejścia do dobrowolnej prostytucji, Polska pozostaje związana jej postanowieniami.  

De lege lata, wszelkie postulaty depenalizacji sutenerstwa czy kuplerstwa w odniesieniu do osób dorosłych działających dobrowolnie są niemożliwe do realizacji bez uprzedniego wypowiedzenia tej Konwencji. Co więcej, Protokół dodatkowy do Konwencji o prawach dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii z 2000 r. obliguje Polskę do surowego karania wszelkich form oferowania, uzyskiwania lub dostarczania dziecka w celu prostytucji, co znajduje odzwierciedlenie w typie kwalifikowanym art. 204 § 3 k.k..  

Rozdział II: Przedmiot ochrony – spór o aksjologię przepisu

Zdefiniowanie dobra prawnego chronionego przez art. 204 k.k. budzi w doktrynie prawa karnego ożywione dyskusje, które mają bezpośrednie przełożenie na interpretację znamion i linię obrony w procesach karnych.

2.1. Obyczajność publiczna jako dominujący przedmiot ochrony

Większość przedstawicieli doktryny oraz orzecznictwo stoi na stanowisku, że głównym, a w przypadku art. 204 § 1 i 2 k.k. (gdy pokrzywdzonym jest dorosły) jedynym przedmiotem ochrony jest obyczajność. Jest ona rozumiana w sposób abstrakcyjny jako ogół norm moralnych przyjętych w danym społeczeństwie, które sprzeciwiają się komercjalizacji życia seksualnego i uprzedmiotowieniu sfery intymnej. Sądy wielokrotnie podkreślały, że ratio legis tego przepisu stanowią negatywne oceny moralne świadczenia usług seksualnych za pieniądze.  

Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 12 lutego 2020 r. (II AKa 263/19) jednoznacznie stwierdził, że w przypadku art. 204 § 1 i 2 k.k. przedmiotem ochrony jest wyłącznie obyczajność. Konsekwencją takiego ujęcia jest uznanie, że przestępstwa te mają charakter bezofiarny w tym sensie, że osoba prostytuująca się nie jest bezpośrednio pokrzywdzona działaniem sprawcy, o ile nie stosuje on przymusu. Ma to fundamentalne znaczenie procesowe – osoba taka występuje w charakterze świadka, a nie oskarżyciela posiłkowego, chyba że naruszono inne jej dobra prawne (np. wolność, nietykalność).  

2.2. Wolność seksualna i godność człowieka

W opozycji do koncepcji czysto moralistycznej stoją poglądy wskazujące na wolność seksualną i godność człowieka jako dobra chronione. Zwolennicy tego nurtu (m.in. B. Błońska) argumentują, że sam fakt stania się przedmiotem transakcji handlowej narusza elementarną godność istoty ludzkiej. Jednakże Sąd Najwyższy w postanowieniu z 20 stycznia 2015 r. (IV KK 321/14) odrzucił tezę, jakoby godność osoby prostytuującej się była bezpośrednim przedmiotem ochrony w art. 204 k.k., wskazując, że w istniejącym stanie prawnym nie da się obronić poglądu o naruszeniu godności przez samo ułatwianie prostytucji za zgodą tej osoby.  

Niemniej jednak, w przypadku typu kwalifikowanego z art. 204 § 3 k.k., gdzie ofiarą jest małoletni, przedmiotem ochrony jest bezspornie nie tylko obyczajność, ale przede wszystkim prawidłowy rozwój psychofizyczny dziecka oraz jego rodząca się wolność seksualna. Małoletni, ze względu na niedojrzałość emocjonalną, nie posiada pełnej zdolności do swobodnego dysponowania swoją seksualnością, dlatego prawo chroni go przed wejściem w świat prostytucji w sposób bezwzględny.  

2.3. Porządek publiczny i prewencja kryminalna

Trzecim wskazywanym dobrem chronionym jest porządek publiczny. Penalizacja zachowań okołoprostytucyjnych ma na celu ochronę społeczeństwa przed rozwojem zjawisk kryminogennych, takich jak handel ludźmi, narkobiznes czy przemoc, które często towarzyszą środowisku sutenerskiemu. Jak zauważa J. Wojciechowska, dobrem chronionym jest tu interes społeczny w zapobieganiu szerzeniu się prostytucji jako patologii społecznej.  

Rozdział III: Szczegółowa analiza znamion strony przedmiotowej

Art. 204 k.k. opisuje trzy formy sprawcze, z których każda posiada specyficzne znamiona czynnościowe. Precyzyjne ich rozróżnienie jest kluczowe dla prawidłowej kwalifikacji prawnej czynu.

3.1. Stręczycielstwo (Art. 204 § 1 k.k. in principio)

Stręczycielstwo polega na nakłanianiu innej osoby do uprawiania prostytucji w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

• Pojęcie nakłaniania: Znamię to interpretowane jest przez pryzmat instytucji podżegania (art. 18 § 2 k.k.), z tą istotną różnicą, że sprawca nie nakłania do przestępstwa (gdyż prostytucja nim nie jest), lecz do zachowania prawnie obojętnego, ale moralnie nagannego. Nakłanianie to oddziaływanie na sferę wolitywną i intelektualną innej osoby w celu wzbudzenia w niej zamiaru uprawiania prostytucji.  
• Formy nakłaniania: Może ono przybierać różnorodne postacie: od perswazji, argumentacji intelektualnej, przez prośby, błagania, aż po obietnice korzyści majątkowych czy "lepszego życia". W orzecznictwie wskazuje się, że nakłanianiem może być także wzbudzanie pragnień posiadania luksusowych dóbr, które można sfinansować z nierządu.  
• Adresat: Nakłanianie musi być zindywidualizowane. Publiczna agitacja na rzecz prostytucji skierowana do nieokreślonego kręgu osób nie wyczerpuje znamion tego przestępstwa.  
• Stan świadomości ofiary: Nie stanowi stręczycielstwa utwierdzanie w zamiarze osoby, która już podjęła decyzję o prostytuowaniu się. Sprawca musi wywołać zamiar, który wcześniej nie istniał. Jeżeli osoba już się prostytuuje, a sprawca jedynie namawia ją do kontynuowania procederu lub zmiany miejsca świadczenia usług (np. przejścia do jego agencji), kwalifikacja prawna może przesuwać się w stronę kuplerstwa lub sutenerstwa, ale nie stręczycielstwa w czystej postaci.  

3.2. Kuplerstwo (Art. 204 § 1 k.k. in fine)

Kuplerstwo zdefiniowane jest jako ułatwianie innej osobie uprawiania prostytucji w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

• Pojęcie ułatwiania: Znamię to nawiązuje do konstrukcji pomocnictwa (art. 18 § 3 k.k.). Ułatwianiem jest każde zachowanie, które stwarza warunki do uprawiania prostytucji lub czyni ten proceder łatwiejszym, bezpieczniejszym czy bardziej zyskownym.  
• Kazuistyka form ułatwiania:
  • Logistyka i transport: Dowożenie osób świadczących usługi seksualne do klientów ("taxi"), organizowanie wyjazdów do zagranicznych domów publicznych.  
  • Nieruchomości: Wynajmowanie lokali (mieszkań, pokoi hotelowych) ze świadomością, że będą one wykorzystywane do celów prostytucji. Kluczowe jest tu ustalenie, czy wynajmujący czerpie z tego tytułu dodatkowe korzyści (ponad standardowy czynsz) lub czy jego cel jest ukierunkowany na ułatwienie procederu dla zysku.  
  • Pośrednictwo i reklama: Kojarzenie par, prowadzenie stron internetowych z ogłoszeniami towarzyskimi, zamieszczanie anonsów erotycznych, obsługa telefonów od klientów.  
  • Ochrona: Zapewnianie bezpieczeństwa fizycznego w miejscu świadczenia usług ("bramkarze" w agencjach).  

Tabela 1: Kontrowersje wokół znamienia "ułatwiania" – Jednorazowość vs. Powtarzalność

3.3. Sutenerstwo (Art. 204 § 2 k.k.)

Sutenerstwo polega na czerpaniu korzyści majątkowych z uprawiania prostytucji przez inną osobę. Jest to najczęściej spotykana w praktyce forma eksploatacji.

• Charakter materialny: W przeciwieństwie do formalnego stręczycielstwa i kuplerstwa, sutenerstwo jest przestępstwem materialnym (skutkowym). Skutkiem jest rzeczywiste uzyskanie korzyści majątkowej.  
• Znamię "czerpie": Czasownik ten implikuje pewną powtarzalność, stałość i systematyczność. W orzecznictwie przyjmuje się, że sutenerstwo to proceder, a nie jednorazowe przyjęcie pieniędzy. Sąd Apelacyjny w Katowicach (II AKa 391/01) podkreślił, że sutenerstwo związane jest z ciągłością powtarzających się działań. Jednakże w doktrynie (M. Mozgawa) podnosi się, że nawet jednorazowe przyjęcie znacznej korzyści może wypełnić znamiona, jeśli towarzyszy mu odpowiedni zamiar.  
• Relacja sprawca-ofiara: Sutenerstwo nie wymaga braku zgody osoby prostytuującej się. Nawet jeśli osoba ta dobrowolnie oddaje część zarobku w zamian za tzw. "opiekę" lub "ochronę", sprawca popełnia przestępstwo. Ustawodawca nie różnicuje sutenerstwa "pasożytniczego" (brak świadczenia wzajemnego) od "symbiotycznego" (ochrona, transport, mieszkanie w zamian za procent). Każda forma czerpania zysku z cudzego nierządu jest penalizowana.  
• Korzyść majątkowa: Należy przez nią rozumieć każde przysporzenie majątku, zmniejszenie pasywów lub zaoszczędzenie wydatków. Korzyść nie musi być wyłącznym ani głównym źródłem utrzymania sprawcy.  

Rozdział IV: Podmiotowe aspekty przestępstwa (Mens Rea)

Strona podmiotowa przestępstw z art. 204 k.k. charakteryzuje się wysokim stopniem sformalizowania, co ma kluczowe znaczenie dla strategii obrony.

4.1. Umyślność i zamiar kierunkowy w § 1

Przestępstwa stręczycielstwa i kuplerstwa (§ 1) mogą być popełnione wyłącznie umyślnie, z zamiarem bezpośrednim (dolus directus) o szczególnym zabarwieniu (dolus coloratus). Wynika to wprost ze znamienia "w celu osiągnięcia korzyści majątkowej". Sprawca musi zatem:  

1. Mieć świadomość, że nakłania do prostytucji lub ją ułatwia.
2. Chcieć tego dokonać.
3. Jego działanie musi być motywowane chęcią zysku.

Implikacje praktyczne: Działanie altruistyczne, wynikające z litości, przyjaźni czy chęci bezinteresownej pomocy osobie prostytuującej się (np. darmowe podwiezienie, udostępnienie kanapy na noc bez opłat), nie wypełnia znamion art. 204 § 1 k.k., nawet jeśli obiektywnie ułatwia prostytucję.  

4.2. Zamiar w przypadku sutenerstwa (§ 2)

W odniesieniu do sutenerstwa sytuacja jest bardziej złożona. Choć jest to przestępstwo umyślne, w doktrynie dominuje pogląd, że może być popełnione zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym (dolus eventualis). Oznacza to, że sprawca nie musi mieć pewności, iż otrzymywane pieniądze pochodzą z prostytucji. Wystarczy, że przewiduje taką możliwość i się na nią godzi (akceptuje ją).  

• Przykład: Właściciel mieszkania, który wynajmuje lokal po zawyżonej stawce kobiecie, co do której ma podejrzenia, że przyjmuje klientów, i godzi się na to, czerpiąc z tego zysk, może odpowiadać za sutenerstwo w zamiarze ewentualnym.  

Rozdział V: Typ kwalifikowany – Małoletni (Art. 204 § 3 k.k.)

Szczególną formą ochrony objęte są osoby małoletnie. Zgodnie z art. 204 § 3 k.k., jeżeli ofiarą stręczycielstwa, kuplerstwa lub sutenerstwa jest małoletni, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.  

5.1. Granica wieku i definicja małoletniego

Kodeks karny nie definiuje samodzielnie pojęcia "małoletni", odsyłając do art. 10 § 1 Kodeksu cywilnego. Małoletnim jest osoba, która nie ukończyła 18 lat. Co istotne, w doktrynie podkreśla się, że uzyskanie pełnoletności przez kobietę w drodze zawarcia małżeństwa po ukończeniu 16. roku życia nie wyłącza stosowania art. 204 § 3 k.k. – ochrona prawnokarna jest tu szersza niż cywilistyczna zdolność do czynności prawnych.  

5.2. Relacja z art. 200 k.k. (Obcowanie płciowe z małoletnim)

Należy wyraźnie rozgraniczyć art. 204 § 3 k.k. od art. 200 k.k., który penalizuje obcowanie płciowe z osobą poniżej 15. roku życia.

• Wiek < 15 lat: Jeżeli sprawca nakłania dziecko poniżej 15 lat do prostytucji, dochodzi do zbiegu przepisów (art. 204 § 3 w zw. z art. 200 k.k.), gdyż samo doprowadzenie do kontaktu seksualnego z taką osobą jest przestępstwem, niezależnie od komercyjnego charakteru.  
• Wiek 15-18 lat: Art. 204 § 3 k.k. znajduje główne zastosowanie w przedziale wiekowym 15–18 lat. W tym wieku dobrowolne współżycie jest legalne, ale angażowanie takiej osoby w prostytucję jest surowo karalną zbrodnią (w sensie potocznym, formalnie to występek o wysokim zagrożeniu).  

Dla bytu przestępstwa z art. 204 § 3 k.k. nie ma znaczenia zgoda małoletniego. Ustawodawca wychodzi z założenia, że osoba niedojrzała nie może skutecznie dysponować swoją seksualnością w celach zarobkowych.  

Rozdział VI: Problematyka praktyczna i analiza konkurencji (Insights & Case Studies)

W oparciu o analizę zapytań kierowanych do kancelarii prawnych oraz tematykę poruszaną na blogach prawniczych, zidentyfikowano kluczowe obszary ryzyka prawnego, które budzą największe wątpliwości w praktyce obrotu gospodarczego i życia codziennego.

6.1. Wynajem mieszkań a zarzut sutenerstwa i kuplerstwa

Jednym z najczęstszych problemów prawnych jest odpowiedzialność właścicieli nieruchomości.

• Ryzyko: Wynajęcie mieszkania osobie świadczącej usługi seksualne może zostać zakwalifikowane jako kuplerstwo (ułatwianie) lub sutenerstwo (jeśli czynsz jest czerpaniem korzyści).
• Linia demarkacyjna: Kluczowe jest ustalenie, czy czynsz ma charakter rynkowy. Jeżeli właściciel pobiera standardową opłatę, nie czerpie korzyści z prostytucji, lecz z tytułu prawa własności.  
• Pułapka: Jeśli właściciel, wiedząc o działalności najemcy, podnosi czynsz ("ryzyko zawodowe", "zużycie lokalu"), nadwyżka ta może być potraktowana jako korzyść z nierządu. Ponadto, wynajmowanie lokali na godziny ("na chwilę") jest silną przesłanką kuplerstwa, gdyż taka forma najmu jest nietypowa dla celów mieszkaniowych, a typowa dla usług seksualnych.  

6.2. Usługi transportowe ("Taxi")

Kierowcy taksówek i przewozów osób (Uber, Bolt) mogą być narażeni na zarzuty kuplerstwa.

• Orzecznictwo: Sąd Najwyższy (II KK 251/08) wskazał, że jednorazowe podwiezienie nie jest przestępstwem. Jednakże stała współpraca z agencją towarzyską, polegająca na dowożeniu klientów w zamian za prowizję od każdego kursu lub od "wejściówki", wypełnia znamiona kuplerstwa (ułatwianie) i ewentualnie sutenerstwa (czerpanie korzyści).  
• Strategia obrony: Wykazywanie incydentalności przewozów oraz braku wiedzy o celu podróży pasażera. Kluczowy jest brak powiązania finansowego z osobą świadczącą usługi seksualne (pobieranie opłaty tylko za kurs wg taksometru).

6.3. Masaż tantryczny i salony SPA

Rosnąca popularność salonów masażu tantrycznego rodzi pytania o granice art. 204 k.k.

• Problem: Czy masaż tantryczny (obejmujący strefy intymne) jest prostytucją?
• Interpretacja: Jeśli usługa ma na celu zaspokojenie seksualne klienta (np. zakończona jest tzw. "happy endem"), organy ścigania kwalifikują ją jako usługę seksualną. Właściciel salonu pobierający część zysku z takiego masażu odpowiada za sutenerstwo.  
• Obrona: Argumentacja opiera się na terapeutycznym, duchowym charakterze masażu i braku znamion czynu nierządnego w rozumieniu potocznym, jednak linia orzecznicza jest w tym zakresie rygorystyczna.

6.4. Agencje towarzyskie – Odpowiedzialność karna

Funkcjonowanie tzw. agencji towarzyskich w Polsce odbywa się na granicy prawa. Właściciele takich przybytków najczęściej odpowiadają z art. 204 § 2 k.k. (sutenerstwo).

• Mechanizm: Agencja formalnie prowadzi bar/klub. Dochód właściciela pochodzi z drogich alkoholi, biletów wstępu czy wynajmu pokoi. Sądy uznają to za zakonspirowane sutenerstwo, jeśli ceny są rażąco zawyżone i stanowią de facto ukrytą opłatę za usługi seksualne świadczone przez zatrudnione tam osoby.  

Rozdział VII: Zbieg przepisów i wymiar kary

7.1. Konstrukcja współukaranego czynu uprzedniego

W praktyce często zdarza się, że sprawca najpierw nakłania kobietę do prostytucji (stręczycielstwo), organizuje jej miejsce pracy (kuplerstwo), a następnie żyje z jej zarobków (sutenerstwo).

• Zasada: W orzecznictwie (SA w Warszawie II AKa 125/99) przyjmuje się, że art. 204 § 2 k.k. (sutenerstwo) pochłania zachowania z § 1. Sutenerstwo jest czynem głównym, a wcześniejsze nakłanianie i ułatwianie stanowią współukarane czynności uprzednie.  
• Konsekwencja: Sprawca odpowiada za jedno przestępstwo, a nie za trzy w zbiegu kumulatywnym, co ma istotne znaczenie dla wymiaru kary.

7.2. Statystyka zagrożeń karnych

Tabela 2: Zestawienie sankcji karnych dla przestępstw z art. 204 k.k.

7.3. Zbieg z art. 189a k.k. (Handel ludźmi)

Jeżeli sprawca, werbując do prostytucji, stosuje przemoc, groźbę, podstęp, wprowadzenie w błąd lub wykorzystuje krytyczne położenie ofiary, jego czyn wykracza poza ramy art. 204 k.k. i wchodzi w zakres zbrodni handlu ludźmi (art. 189a k.k.), zagrożonej karą od lat 3. Art. 204 k.k. pozostaje wówczas w zbiegu kumulatywnym lub jest pochłaniany przez surowszy przepis art. 189a k.k., w zależności od przyjętej koncepcji jedności czynu.  

Podsumowanie i wnioski końcowe

Artykuł 204 Kodeksu karnego stanowi instrument prawny o skomplikowanej strukturze dogmatycznej i niejednoznacznej aksjologii. Balansuje on między ochroną moralności publicznej a pragmatyczną walką ze zorganizowaną przestępczością. Z przeprowadzonej analizy wynikają następujące wnioski kluczowe dla praktyki prawniczej:

1. Granica legalności: Sama prostytucja jest legalna, ale każda forma jej organizacji przez osoby trzecie dla zysku jest przestępstwem. Wymaga to precyzyjnego doradztwa dla podmiotów gospodarczych (hotele, przewoźnicy, wynajmujący), aby uniknąć zarzutu nieświadomego kuplerstwa.
2. Rygoryzm wobec małoletnich: W przypadku ofiar poniżej 18. roku życia ustawodawca wyłącza znaczenie ich zgody i stosuje surowe sankcje, traktując ochronę młodzieży priorytetowo.
3. Strategia obrony: Skuteczna obrona w sprawach z art. 204 k.k. opiera się najczęściej na podważaniu znamienia "celu korzyści majątkowej" (wykazywanie relacji partnerskich, a nie sutenerskich), kwestionowaniu umyślności (brak wiedzy o prostytucji w lokalu) oraz wykazywaniu jednorazowości zachowania, co zgodnie z linią orzeczniczą SN może wykluczać byt przestępstwa o charakterze procederu.

Dla kancelarii prawnych, tematyka art. 204 k.k. stanowi istotny obszar specjalizacji, wymagający nie tylko wiedzy z zakresu prawa karnego materialnego, ale także rozumienia specyfiki dowodowej (zeznania świadków incognito, podsłuchy, prowokacje policyjne), która jest immanentną cechą postępowań w sprawach przestępczości obyczajowej.