#45. Recydywa z art. 64 i 64a k.k.

1. Czym (nie) jest recydywa w polskim k.k.

1.1. Brak recydywy ogólnej. Obowiązujący k.k. nie zna „recydywy ogólnej”; penalizowane są powroty do przestępstwa w typach z art. 64, a osobno ustawodawca przewidział różne konsekwencje uprzedniego skazania (np. przy środkach karnych).

1.2. Obowiązek wskazania w wyroku. Gdy zachodzą przesłanki art. 64/64a, musi to znaleźć odzwierciedlenie w sentencji i podstawie wymiaru kary – nie wystarczy, że kara „i tak mieści się” w zwykłych granicach.

1.3. „Przestępstwo podobne”. To klucz do art. 64 §1: podobieństwo może wynikać z (1) tego samego rodzaju dobra prawnego, (2) zastosowania przemocy lub groźby jej użycia, albo (3) działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej – nawet gdy te elementy nie są znamieniem typu, ale faktycznie wystąpiły.

2. Recydywa specjalna zwykła – art. 64 §1 k.k.

2.1. Przesłanki (kumulatywne).
Aby przypisać art. 64 §1 k.k. potrzebne jest:

1. uprzednie skazanie za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności,
2. odbycie co najmniej 6 miesięcy tej kary (także w SDE),
3. popełnienie w ciągu 5 lat od odbycia (w całości lub w części ≥6 mies.) kolejnego umyślnego przestępstwa podobnego.

2.2. Co liczy się jako „odbycie kary”.
– SDE (dozór elektroniczny) to nadal „odbywanie” kary pozbawienia wolności.
– Tymczasowe aresztowanie liczy się po zaliczeniu na poczet kary prawomocnym orzeczeniem.
– Zawieszenie liczy się dopiero po zarządzeniu wykonania i realnym odbyciu ≥6 mies.
– Kara zastępcza i pobyt w schronisku/zakładzie poprawczym – nie stanowią odbycia kary z art. 64.

2.3. Termin 5 lat – od kiedy biegnie?
Co do zasady od zwolnienia z zakładu karnego (także przy karze łącznej – od kary łącznej). W razie zaliczenia aresztu – liczy się chwila uprawomocnienia się wyroku zawierającego zaliczenie. W czynie ciągłym orzecznictwo i doktryna prezentują rozbieżności: część uznaje, że wystarczy, aby choć fragment czynu przypadał przed upływem 5 lat, inni akcentują moment ostatniego zachowania. To spór, który warto podnosić w obronie.

2.4. Skutki dla kary i wykonania.
– Sąd musi orzec powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia; może sięgnąć do górnej granicy podwyższonej o ½ (z wyjątkiem zbrodni – patrz pkt 4).
– Warunkowe przedterminowe zwolnienie dopiero po 2/3 kary; częściej obowiązkowy dozór przy zawieszeniu.
– Po nowelizacji przewidziano ograniczenia w stosowaniu kar z art. 37a wobec recydywisty z §1.

3. Recydywa specjalna wielokrotna (multirecydywa) – art. 64 §2 k.k.

3.1. Przesłanki (w skrócie).

1. Uprzednie prawomocne skazanie w warunkach §1 (albo 64a),
2. łącznie odbyty co najmniej rok pozbawienia wolności (sumuje się odbycie z pierwszego i drugiego skazania – każde minimalnie w granicach wynikających z §1),
3. W ciągu 5 lat po odbyciu ostatniej kary – ponowne popełnienie jednego z enumerowanych przestępstw.

3.2. Katalog „ponownie” – co naprawdę się liczy.
Multirecydywa obejmuje: umyślne przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu, zgwałcenie, rozbój, kradzież z włamaniem oraz inne przestępstwa przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia. „Ponownie” odnosi się do tego samego rodzaju z katalogu co uprzednie skazanie „recydywistyczne”. Przykład: zabór pojazdu z użyciem przemocy (art. 289 §3) spełni warunek; pokonanie samego zabezpieczenia pojazdu (przemoc wobec rzeczy) – nie.

3.3. Skutki dla kary i wykonania.
– Obowiązkowo kara pozbawienia wolności od dolnej granicy zwiększonej o ½ do górnej granicy zwiększonej o ½ (dla zbrodni – bez podwyższania górnej granicy, patrz pkt 4).
– Warunkowe zwolnienie po 3/4 kary; okres próby min. 3 lata.
– W wyroku koniecznie powołać art. 64 §2 zarówno w kwalifikacji, jak i w podstawie wymiaru kary.

4. Zbrodnie a recydywa – ważne ograniczenie

Art. 64 §3 k.k. zakazuje podwyższania górnego ustawowego zagrożenia przy zbrodniach (przy 64 §1/§2 i odpowiednio w 64a). W praktyce przy zbrodni sąd orzeka co najmniej od dolnej granicy zwiększonej o ½, ale bez podnoszenia górnej.

5. Recydywa seksualna – art. 64a k.k. (od 1.10.2023 r.)

5.1. Zakres i ratio. Lex specialis względem art. 64 – dotyczy zbrodni zabójstwa w związku ze zgwałceniem oraz przestępstw przeciwko wolności seksualnej, których górna granica wynosi co najmniej 8 lat. Wprowadzona, by akcentować prewencję izolacyjną wobec tej kategorii czynów.

5.2. Warunki jak w recydywie specjalnej.
6 miesięcy realnego odbycia kary + 5 lat od odbycia + ponowne popełnienie czynu z zamkniętego katalogu (np. zgwałcenie, art. 197; wykorzystanie bezradności, art. 198; obcowanie z małoletnim <15 lat, art. 200 §1; wybrane postaci art. 202–204 – gdy spełniają próg ustawowego zagrożenia).

5.3. Skutki.
– Wyłącznie kara pozbawienia wolności; skala od dolnej do górnej granicy zwiększonych o ½ (dla zbrodni – bez podwyższania górnej).
– WZ – najwcześniej po 3/4 kary; przy zawieszeniu – obowiązkowy dozór.
– Przy zbiegu z innymi podstawami nadzwyczajnego obostrzenia lub złagodzenia – stosuje się art. 57 §1–2 k.k.
– Ważne: uprzednia karalność, która już stanowi podstawę obostrzenia (64/64a), nie jest dodatkową okolicznością obciążającą z art. 53 §2a k.k. (reguła z art. 53 §2d).

6. Najczęstsze punkty sporne – gdzie szukać argumentów obrony

6.1. Zatarcie skazania. Skazanie zatarte w chwili orzekania nie może już uzasadniać recydywy – nawet jeśli nowy czyn popełniono przed zatarciem.

6.2. „Podobieństwo” in concreto. Tożsamość dobra prawnego nie zawsze wynika tylko z rozdziału k.k.; badamy stan faktyczny (także „uboczny przedmiot ochrony”) oraz realną przemoc/groźbę czy cel korzyści. To otwiera pole do zarzutów apelacyjnych przy pochopnym przyjęciu podobieństwa.

6.3. Termin 5 lat i czyn ciągły. Rozbieżne poglądy co do znaczenia „fragmentu” czynu sprzed upływu 5 lat vs. „ostatniego zachowania” – warto je jasno podnieść i domagać się wykładni pro reo.

6.4. Katalog z §2. Multirecydywa to katalog zamknięty – np. art. 289 §2 k.k. (zabór pojazdu z pokonaniem zabezpieczeń) nie wchodzi, art. 289 §3 (z użyciem przemocy) – tak.

6.5. „Odbycie” 6 miesięcy. Sprawdzamy każdy dzień: czy było prawomocne zaliczenie aresztu? Czy kara była zastępcza (nie liczy się)? Czy SDE – liczy się? To częste źródło błędów.

7. Obrona i rady od adwokata

1. Zweryfikuj przesłanki formalne – czy naprawdę było ≥ 6 mies. odbycia, czy 5-letni termin liczono od właściwej daty (zwolnienie/zaliczenie)? Czy uprzednie skazanie nie uległo zatarciu?
2. Podważ „podobieństwo” – analizuj dobro prawne i sposób działania (przemoc/groźba) faktycznie występujące w sprawie; kwestionuj automatyzm wniosków.
3. Przy §2 sprawdź katalog – czy czyn rzeczywiście należy do enumeratywnie wskazanych (np. różnica między przemocą wobec osoby a „siłą” wobec rzeczy).
4. Wskaż spory interpretacyjne (czyn ciągły, początek biegu 5 lat) i żądaj rozstrzygnięcia pro reo.
5. Taktyka kary – przy 64 §1 sąd „może” podnieść górną granicę o ½, ale musi uwzględnić art. 53 k.k. i granice winy; przy zbrodniach górnej granicy nie podwyższa się (art. 64 §3). W 64a – wyłącznie pozbawienie wolności, WZ po 3/4.

Jeśli masz sprawę z zarzutem działania w warunkach recydywy (64 §1, §2 lub 64a), przygotuję plan obrony pod kątem zakwestionowania recydywy albo ograniczenia jej skutków dla wymiaru kary i wykonania. Skontaktuj się – im wcześniej, tym więcej opcji procesowych.