#08. Czym jest prawo karne gospodarcze?

1. Po co mi prawo karne gospodarcze? - nowa seria

Tym właśnie artykułem chciałbym rozpocząć cykl, w którym będę omawiał zagadnienia związane z prawem karnym gospodarczym (tzw. #WhiteCollar), który jest dla mnie najważniejszy i najbardziej interesujący. Prawo karne gospodarcze łączy w sobie zagadnienia prawa i postępowania karnego oraz kwestie związane z szeroko rozumianym biznesem. Dzięki moim osobistym i zawodowym doświadczeniom, zdobytym między innymi podczas pracy w jednej z największych polskich kancelarii prawnych, jestem w stanie zrozumieć biznes, dostrzegać i identyfikować związane z nim ryzyka. W miarę wzrostu liczby przestępstw gospodarczych staje się coraz ważniejsze podejmowanie działań już na etapie prewencji karnej.

Mając to na uwadze, chciałbym podzielić się z moimi czytelnikami wiedzą, którą zdobyłem w trakcie prowadzenia takich spraw. Rozumiem, że przedsiębiorcy skoncentrowani na prowadzeniu swojego biznesu nie mają czasu na puste rozmowy, dlatego po tym wprowadzeniu, przechodźmy do sedna...

2. Czym jest prawo karne gospodarcze?

Prawo karne gospodarcze to część prawa karnego, która chroni obroty gospodarcze. Obejmuje przestępstwa popełniane w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej i regulowane jest przez przepisy Kodeksu karnego (rozdział XXXIV) oraz wiele innych ustaw, których lista obejmuje około 57 pozycji, regulujących ponad 300 różnych typów czynów zabronionych! Sam Kodeks karny zawiera jedynie około 32 przestępstwa gospodarcze, co oznacza, że większość prawa karne gospodarczego znajduje się poza nim. To sprawia, że ochrona obrotu gospodarczego jest często iluzoryczna, ponieważ organy ścigania słabo orientują się nie tylko w przepisach prawa karnego gospodarczego, ale także w specyfice obrotu gospodarczego. W rezultacie wiele działań biznesowych, które są zgodne z prawem, może zostać uznanych za przestępstwa gospodarcze, co wymaga podjęcia obrony w toku postępowania karnego.

W Polsce coraz więcej dziedzin obrotu gospodarczego podlega pewnej kryminalizacji, nie tylko poprzez wykroczenia, ale także nowe rodzaje przestępstw. Prawo karne gospodarcze staje się zatem istotną częścią obrotu gospodarczego, a przedsiębiorcy coraz trudniej mogą twierdzić, że ich to nie dotyczy.

3. Dlaczego istnieje prawo karne gospodarcze?

Jak już wspomniałem, prawo karne gospodarcze ma na celu ochronę obrotu gospodarczego. Co to dokładnie oznacza?

W nauce prawa karnego wskazuje się, że prawo karne gospodarcze:

1. chroni uczestników obrotu gospodarczego przed nieuczciwymi i nierzetelnymi kontrahentami, którzy naruszają zasady;
2. zapewnia bezpieczeństwo obrotu gospodarczego poprzez karanie za określone naruszenia, co sprawia, że nieopłaca się popełniać przestępstw;
3. określa zasady prowadzenia działalności gospodarczej, co pozwala przedsiębiorcom wiedzieć, co jest dozwolone, a co zabronione (teoretycznie);
4. umożliwia naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem, umożliwiając skompensowanie strat w sposób często tańszy i szybszy niż postępowanie cywilne.

4. Biznes a prawo karne

Oczywiste jest, że przedsiębiorcy muszą przestrzegać licznych regulacji, zarówno ogólnych, które dotyczą wszystkich przedsiębiorców, jak i szczególnych, które dotyczą określonych form działalności (np. spółek z ograniczoną odpowiedzialnością) lub branż (np. górnictwo). Te przepisy często mają charakter administracyjny i nakładają obowiązki dotyczące zezwoleń i wymogów, które należy spełnić.

Kolejną grupą przepisów regulujących działalność biznesową są przepisy Kodeksu cywilnego oraz ogólnie przepisy prawa cywilnego. Regulują one umowy między kontrahentami (np. umowy o świadczenie usług, najmy, umowy spółek) i prawa przedsiębiorców (np. prawa własności). Wszystkie te obszary zawierają nakazy i zakazy, którym przedsiębiorcy muszą się podporządkować, ponieważ ich nieprzestrzeganie grozi odpowiedzialnością finansową (np. odszkodowanie) lub administracyjną (np. cofnięcie koncesji).

Prawo karne gospodarcze stanowi najbardziej drastyczną sankcję za działania, które są najbardziej niebezpieczne i destrukcyjne dla innych obywateli (przedsiębiorców). W wielu przypadkach pokrzywdzony przez przestępstwo gospodarcze może uzyskać odszkodowanie bez zgłaszania sprawy organom ścigania, ale często wybiera postępowanie karne.

5. Przestępstwa białych kołnierzyków

Już w 1939 roku Edwin H. Sutherland wprowadził termin "przestępczość białych kołnierzyków" w Stanach Zjednoczonych, który odnosi się do przestępstw popełnianych przez osoby o wysokim statusie ekonomicznym i społecznym, które posiadają wiedzę z zakresu prawa, ekonomii lub zarządzania. W dużym stopniu prawo karne gospodarcze dotyczy właśnie przestępczości białych kołnierzyków, czyli przedsiębiorców, właścicieli firm, prawników, menadżerów, dyrektorów, księgowych i doradców.

Działania białych kołnierzyków różnią się od działań przestępców kryminalnych brakiem przemocy fizycznej, wyrafinowanymi metodami działania i dużymi stratami finansowymi zarówno dla państwa, jak i ich kontrahentów. Przestępczość białych kołnierzyków może również obejmować przestępstwa skarbowe, które polegają na uzyskiwaniu korzyści z nielegalnego wykorzystywania systemu podatkowego, np. tzw. mafie vatowskie.

Obecnie grupy przestępcze zajmujące się przestępstwami gospodarczymi nabierają na znaczeniu. Statystyki pokazują, że mafie, które były znane z lat 90., prawie już nie istnieją, a ich działalność skupia się głównie na handlu narkotykami. W Polsce walką z przestępczością zorganizowaną zajmują się głównie Centralne Biuro Śledcze Policji oraz Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

6. Czy to mnie dotyczy?

Niezależnie od tego, czy prowadzisz salon fryzjerski, czy jesteś prezesem zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej, możesz stać się sprawcą przestępstwa gospodarczego. Oczywiście, im większa i bardziej skomplikowana jest działalność, tym większe ryzyko odpowiedzialności karnej, ale nawet w przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej istnieje takie ryzyko.

7. Czy przestępstwo można popełnić nieświadomie?

Niestety, tak. Natłok obowiązków nałożonych na przedsiębiorców, brak czasu na ich zrozumienie, chęć szybkiego zysku i nieznajomość prawa mogą sprawić, że nieświadomie popełnisz przestępstwo, nie tylko gospodarcze. Oczywiście, będzie to zależało od okoliczności, a także od ewentualnych błędów, o których mówi Kodeks karny (art. 28-30). Niemniej jednak, postępowanie karnego może się toczyć, a bez skutecznej obrony może zakończyć się skazaniem oraz karą finansową.

8. #WhiteCollar

Biorąc pod uwagę wszystkie te zagrożenia, chciałbym przedstawić cykl artykułów #WhiteCollar, w których będę co tydzień omawiał praktyczne aspekty prawa karnego dotyczące osób prowadzących działalność gospodarczą. Przedstawię, jak można zabezpieczyć siebie i swoje przedsiębiorstwo przed nieświadomym naruszeniem prawa, jak zachować się podczas czynności przeszukania, jak minimalizować ryzyko odpowiedzialności karnej oraz jak wykorzystać postępowanie karne do uzyskania rekompensaty za poniesione szkody.

‍

‍