#44. Korupcja bierna i czynna

1. Czym jest korupcja w świetle prawa karnego?

1.1. Kategorie i adresaci ochrony
Korupcja w sferze publicznej uderza w prawidłowość działania instytucji publicznych oraz zaufanie do ich bezstronności. W typach z art. 228 i 229 k.k. punktem odniesienia jest osoba pełniąca funkcję publiczną – ustawowo zdefiniowana w art. 115 § 19 k.k. (m.in. funkcjonariusze publiczni, członkowie organów samorządu, osoby zatrudnione w jednostkach dysponujących środkami publicznymi – z wyłączeniem wyłącznie czynności usługowych).

1.2. „Związek z pełnieniem funkcji publicznej”
Nie trzeba wykazywać powiązania z jedną, konkretną czynnością służbową – wystarczy związek z całokształtem urzędowania oraz realna możliwość podjęcia działań w ramach kompetencji danej osoby.

1.3. Formalny charakter przestępstw
Zarówno przyjęcie (art. 228), jak i udzielenie lub złożenie obietnicy (art. 229) to czyny formalne – dokonane z chwilą realizacji zachowania, niezależnie od późniejszych skutków czy przyjęcia propozycji przez adresata.

2. Korupcja bierna – art. 228 k.k.

2.1. Na czym polega?
Sprzedajność to przyjęcie korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy w związku z pełnieniem funkcji publicznej. „Obietnica” może być wyrażona w dowolny sposób, również dorozumiany/gestem; znaczenie ma akceptacja tej obietnicy przez przyjmującego.

2.2. „Drobne wyrazy wdzięczności” – czy to też korupcja?
W literaturze i orzecznictwie przeważa pogląd, że również drobne upominki (np. kwiaty dla nauczyciela, czekoladki dla lekarza) formalnie wyczerpują znamiona art. 228 § 1–2 k.k.; zwyczaj ich wręczania nie uchyla bezprawności. Ewentualne wyłączenie odpowiedzialności może wynikać jedynie ze znikomej społecznej szkodliwości danego przypadku (ocena konkretna).

2.3. Sankcje (art. 228 k.k.)

• Typ podstawowy: 6 miesięcy – 8 lat pozbawienia wolności.
• Wypadek mniejszej wagi (§ 2): grzywna, ograniczenie wolności lub pozbawienie wolności do 2 lat.
• Typy kwalifikowane (§ 3–4): 1–10 lat.
• Znaczna wartość (§ 5): 2–15 lat.
• Wielka wartość (§ 5a): 3–20 lat (zbrodnia).
  Wartości „znacznej” i „wielkiej” korzyści ustala się odpowiednio na poziomie >200 000 zł oraz >1 000 000 zł (definicje ogólne z art. 115 § 5–6 k.k.). turn3file10

3. Korupcja czynna – art. 229 k.k.

3.1. Istota i moment dokonania
Przekupstwo to udzielenie korzyści majątkowej/osobistej lub złożenie obietnicy takiej korzyści osobie pełniącej funkcję publiczną – w związku z jej funkcją. Czyn jest dokonany z chwilą udzielenia/obietnicy, nawet jeśli adresat odmawia.

3.2. Obietnica – także „gestem”
Obietnica może być wyrażona w każdy sposób (nawet gestem). Co do poziomu określoności – zbyt ogólne deklaracje, w rodzaju „odwdzięczę się”, co do zasady nie realizują znamienia obietnicy korzyści. turn2file15

3.3. Skłanianie do naruszenia prawa / „w zamian za”
Typ kwalifikowany z § 3 obejmuje zarówno skłanianie do naruszenia prawa, jak i udzielenie/obietnicę „w zamian za” naruszenie, także po fakcie dokonania przez urzędnika bezprawnej czynności.

3.4. Karalność i progi

• Typ podstawowy: 6 miesięcy – 8 lat.
• Wypadek mniejszej wagi (§ 2): grzywna, ograniczenie wolności lub do 2 lat.
• Kwalifikowany (§ 3): 1–10 lat.
• Znaczna wartość (§ 4): 2–15 lat.
• Wielka wartość (§ 4a): 3–20 lat (zbrodnia).

3.5. Klauzula bezkarności – art. 229 § 6 k.k.
Dający łapówkę nie podlega karze, jeżeli:

1. urzędnik przyjął korzyść/obietnicę (tj. doszło do czynu z art. 228 § 1–3 lub 5 k.k.), oraz
2. sprawca zawiadomi organ ścigania i ujawni wszystkie istotne okoliczności, zanim organ uzyska procesową wiedzę o przestępstwie.
   Prawo do niekaralności działa także wtedy, gdy sprawca składa wyjaśnienia już jako podejrzany, byle organ wcześniej nie miał procesowej wiedzy o czynie. turn3file0

4. Korupcja gospodarcza i menedżerska – art. 296a k.k.

4.1. Przedmiot ochrony i krąg podmiotów
Przepis chroni uczciwy obrót gospodarczy i interesy jednostki organizacyjnej (najczęściej przedsiębiorcy), a także – pośrednio – konsumentów. Sprawcami są osoby działające „po stronie” przedsiębiorstwa (np. członkowie organów, pracownicy), a po „drugiej stronie” – dający korzyść.

4.2. Znamiona i formalny charakter
Bierna postać (art. 296a § 1): przyjęcie korzyści/obietnicy w zamian za nadużycie uprawnień lub niedopełnienie obowiązku mogące wyrządzić szkodę lub stanowiące czyn nieuczciwej konkurencji/niedopuszczalną preferencję. Przestępstwo ma charakter formalny. Czynna postać (art. 296a § 2): udzielenie/obietnica korzyści w celu „zobligowania” adresata do takich zachowań. turn1file17

4.3. „Korzyść majątkowa” vs „osobista”
Korzyść majątkowa to przysporzenie o wymiernej wartości ekonomicznej (zwiększenie aktywów, zmniejszenie pasywów, zaoszczędzenie wydatku). Korzyść osobista to niemajątkowe uprzywilejowanie (np. prestiż, ułatwienia) – katalog jest otwarty, ale obie kategorie są rozłączne.

4.4. Granice odpowiedzialności – ważny niuans praktyczny
Samo „prezentowe” uprzejme zachowanie nie wypełni art. 296a, jeśli nie jest ekwiwalentem nadużycia/niedopełnienia lub czynu nieuczciwej konkurencji/niedopuszczalnej preferencji – nawet gdy upominek ma wysoką wartość.

4.5. Wypadek mniejszej wagi i szkoda znaczna
Ustawodawca przewidział wypadek mniejszej wagi (dla § 1–2), a typ kwalifikowany z § 4 wystąpi przy znacznej szkodzie majątkowej (co do zasady >200 000 zł według art. 115 § 7 k.k.). turn3file7

5. Sankcje i progi wartości – najważniejsze liczby (public & private)

• Znaczna wartość / znaczna szkoda: > 200 000 zł.
• Wielka wartość: > 1 000 000 zł.
  Ustala się je tempore criminis (na chwilę obietnicy/udzielenia lub przyjęcia). turn3file16

6. Jak bronić się w sprawie o korupcję? – najczęstsze linie obrony

6.1. Brak „związku z pełnieniem funkcji publicznej”
Jeżeli osoba, do której kierowano obietnicę/korzyść, nie miała kompetencji w sprawie lub nie działała w ramach pełnionej funkcji – odpada kluczowy element typu.

6.2. Obietnica zbyt ogólna
Deklaracje w rodzaju „odwdzięczę się” co do zasady nie tworzą obietnicy korzyści – mogą więc nie realizować znamion 229 § 1 k.k.

6.3. Wypadek mniejszej wagi
Gdy okoliczności wskazują na niższą społeczną szkodliwość (np. niewielka wartość przy drobnych upominkach) – można dążyć do kwalifikacji uprzywilejowanej. Ocena jest przedmiotowo-podmiotowa, in concreto.

6.4. Zamiar
W typie podstawowym art. 229 k.k. dopuszcza się zamiar ewentualny, ale spory dotyczą zakresu świadomości sprawcy (adresat – funkcja publiczna, „związek” itd.). Analiza materiału dowodowego bywa rozstrzygająca.

6.5. Klauzula bezkarności (czynny żal)
Spełnienie przesłanek art. 229 § 6 k.k. wyłącza karalność – zawiadomienie i pełne ujawnienie okoliczności przed uzyskaniem przez organ wiedzy procesowej. W praktyce istotne jest szybkie działanie i precyzyjna dokumentacja.

7. Procedury antykorupcyjne i compliance – jak chronić firmę?

7.1. Minimum programu

1. Kodeks antykorupcyjny i rejestr korzyści (progi akceptowalności, obowiązek raportowania).
2. Zarządzanie konfliktami interesów (deklaracje, wyłączenia).
3. Zasady prezentów, gościnności i sponsoringu (protokół zgód, test „związku z decyzją”).
4. Kanały whistleblowing i ochrona zgłaszających (procedura weryfikacji, brak retorsji).
5. Szkolenia i audyty – cykliczne, z analizą ryzyk w łańcuchu dostaw.

7.2. Praktyka decyzji gospodarczych
W relacjach B2B pamiętaj: łapownictwo menedżerskie z art. 296a k.k. obejmuje nadużycia/niedopełnienia, czyn nieuczciwej konkurencji i preferencję na rzecz odbiorcy. Dokumentuj decyzje, konflikty interesów i podstawy wyboru kontrahenta.

8. Podsumowanie

• Bierna (art. 228) i czynna (art. 229) korupcja mają formalny charakter – liczy się samo zachowanie.
• „Drobne upominki” mogą formalnie wypełniać znamiona; ewentualne „ratunkowe” znaczenie ma tylko znikoma szkodliwość.
• Kluczowe progi: znaczna wartość > 200 000 zł, wielka > 1 000 000 zł.
• Klauzula bezkarności z art. 229 § 6 k.k. działa, gdy spełnione są trzy warunki i organ nie ma jeszcze wiedzy procesowej.

9. Obrona i rady od adwokata

1. Nie składaj pochopnych wyjaśnień – najpierw ustal, czy istniał związek z funkcją publiczną i czy adresat miał kompetencje w sprawie.
2. Przeanalizuj, czy „obietnica” była wystarczająco konkretna i komu została zakomunikowana.
3. Wypadek mniejszej wagi – oceń wartość, kontekst i motywację; w niektórych konfiguracjach to realna ścieżka łagodzenia odpowiedzialności.
4. Rozważ klauzulę bezkarności – jeśli warunki są spełnione, działaj szybko i kompletnie ujawnij okoliczności.

Potrzebujesz wsparcia?
Jako adwokat od spraw karnych (w tym gospodarczych i karno-skarbowych) prowadzę audyt ryzyk, wdrażam compliance, a w postępowaniach karnych tworzę strategię obrony – od pierwszych czynności po finał. Skontaktuj się, by omówić Twoją sytuację i możliwe działania.

‍