#27. Nielegalne nagrywanie rozmów

‍1. Wprowadzenie

Przestępstwo określone w art. 267 Kodeksu karnego (tzw. nielegalny dostęp do informacji) ma chronić szeroko rozumiane prawo do dysponowania informacją. Działania sprawcy mogą polegać na otwieraniu cudzej korespondencji, podłączaniu się do sieci telekomunikacyjnej bez zgody właściciela, przełamywaniu lub omijaniu rozmaitych zabezpieczeń. W dobie powszechnej cyfryzacji przypadki te coraz częściej pojawiają się w praktyce sądowej – mamy do czynienia z włamaniami na konta mailowe, kradzieżą danych z komputerów, instalowaniem złośliwego oprogramowania czy nieuprawnionym podsłuchem rozmów.

W przypadku oskarżenia, lub bycia poszkodowanym w takiej sprawie, warto skorzystać z pomocy doświadczonego adwokata do spraw karnych.

2. Co chroni art. 267 KK?

Prawo do wyłączności w dostępie do informacji obejmuje zarówno tajemnicę korespondencji, jak i szeroko rozumianą prywatność w komunikacji elektronicznej. Orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje wprost, że dobrem chronionym jest wolność dysponowania informacjami, prawo decydowania, kto może się z nimi zapoznać oraz w jakich okolicznościach.

3. Kto odpowiada za przestępstwo nielegalnego dostępu?

Art. 267 KK jest przestępstwem powszechnym, czyli jego sprawcą może być każda osoba, która – bez stosownego uprawnienia – zdobywa lub ujawnia informacje nieprzeznaczone dla siebie. Kluczowe jest, że sprawca nie ma prawa uzyskać dostępu do określonej treści, a mimo to podejmuje świadome działania prowadzące do jej poznania.

4. Najczęstsze sposoby działania sprawcy

1. Otwieranie zamkniętych przesyłek
   • Chodzi o listy, koperty, paczki, a więc korespondencję zabezpieczoną przez nadawcę. Kartka pocztowa czy otwarta koperta z zasady nie zostaną objęte tym przepisem, ponieważ brakuje elementu „zamknięcia”.
2. Podłączenie się do cudzej sieci telekomunikacyjnej
   • Typowy przykład to nieuprawnione „włamanie się” do prywatnego Wi-Fi lub innej sieci, z której korzystanie powinno być zastrzeżone dla uprawnionych użytkowników.
3. Przełamanie lub ominięcie zabezpieczeń
   • Może polegać na złamaniu hasła, rozkodowaniu szyfru, wyłączeniu programu chroniącego komputer (tzw. firewall), ale też na sprytnym ominięciu blokad – np. wykorzystanie luk w oprogramowaniu.

Wystarczające jest już samo uzyskanie dostępu (możliwości przejrzenia danych). Nie trzeba w pełni z nich korzystać czy je kopiować – liczy się sam fakt nieuprawnionego wglądu.

5. Zabezpieczenia – kiedy mówimy o „przełamaniu”?

Prawo karne nie wymaga, aby ktoś dosłownie zniszczył kłódkę czy hasło. „Przełamanie” oznacza usunięcie lub wyłączenie funkcji ochronnej, zaś „ominięcie” może polegać na obejściu mechanizmu. Obie formy w równym stopniu wypełniają znamiona art. 267 KK. Przykładowo, jeśli używamy urządzenia do podszycia się pod uprawnionego użytkownika, wówczas też dochodzi do nieuprawnionego pozyskania informacji.

6. Podsłuch, wideo, programy szpiegujące

Kolejny aspekt to art. 267 § 3 KK – sprawca w celu uzyskania informacji zakłada urządzenie podsłuchowe, wizualne lub wykorzystuje specjalne oprogramowanie (np. spyware). Samo założenie takiego narzędzia jest karalne, nawet jeśli finalnie nie uda się zdobyć wszystkich danych. Idea jest prosta: wszelkie formy nielegalnego monitorowania cudzych rozmów, wizerunku czy plików stanowią naruszenie prywatności.

7. Ujawnienie zdobytych danych – art. 267 § 4 KK

Odrębnie penalizowane jest upublicznianie informacji, które wcześniej pozyskano w sposób bezprawny. Jeżeli sprawca przekazuje je osobom trzecim (np. publikuje w internecie, sprzedaje poufne dane), dopuszcza się kolejnego przestępstwa. Jest to czyn o charakterze materialnym – musi rzeczywiście dojść do zapoznania się przez inną osobę z tymi treściami.

8. Strona podmiotowa – zamiar sprawcy

Przestępstwo z art. 267 KK wymaga umyślności. Z reguły będzie to zamiar bezpośredni – sprawca wprost dąży do zdobycia danych. W innych wypadkach dopuszcza się także zamiar kierunkowy (np. gdy przepis wskazuje cel działania) lub zamiar ewentualny (przy ujawnianiu informacji). Najistotniejsze jest, by sprawca świadomie i dobrowolnie naruszał sferę cudzej prywatności, nie mając do tego uprawnień.

9. Przykłady zachowań w praktyce

• Przełamanie hasła do skrzynki e-mail znajomego celem sprawdzenia jego korespondencji.
• Rozerwanie zaklejonej koperty w celu poznania treści prywatnego listu.
• Włamanie do serwera firmy i przejęcie jej bazy klientów.
• Zainstalowanie tzw. „keyloggera” rejestrującego klawisze u partnera, by monitorować wiadomości w komunikatorze.
• Zainicjowanie podsłuchu w mieszkaniu współlokatora.

10. Pozostałe zagadnienia dotyczące nagrywania rozmów

Nagrywanie rozmów – zarówno rozmów telefonicznych (w tym przez VoIP), jak i prowadzonych bezpośrednio (np. w trakcie spotkań biznesowych, wideokonferencji czy zebrań), czy to w formie audio, czy audio-wideo – coraz częściej pojawia się w praktyce. Dzieje się tak głównie dlatego, że dostęp do urządzeń rejestrujących (takich jak smartfony, dyktafony czy aplikacje) jest dziś powszechny i bardzo prosty.

Jednak nagrywanie rozmów telefonicznych lub nagrywanie rozmów prowadzonych na żywo rodzi wiele pytań związanych z:

• Legalnością takiego działania,
• Ochroną prywatności uczestników rozmowy,
• Ochroną danych osobowych na gruncie przepisów RODO.

W tym opracowaniu skupimy się na przepisach polskiego prawa oraz na unijnym rozporządzeniu RODO. Szczegółowe omówienie odpowiedzialności karnej (np. za podsłuch) pozostaje poza zakresem tego tekstu i może zostać rozwinięte w dalszej części Twojego opracowania.

10.1. Konstytucyjne i cywilne uwarunkowania nagrywania rozmów

Zgodnie z art. 47 Konstytucji RP każdemu przysługuje prawo do ochrony życia prywatnego, natomiast art. 49 i art. 51 Konstytucji RP zapewniają wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się oraz ochronę danych osobowych.

W obszarze prawa cywilnego bardzo ważna jest ochrona dóbr osobistych:

Przykładowo, art. 23 Kodeksu cywilnego (dalej: „KC”) wskazuje katalog dóbr osobistych, a art. 24 KC reguluje środki ich ochrony.

Nagrywanie rozmowy – w zależności od okoliczności – może być uznane za naruszenie dóbr osobistych, w szczególności prawa do prywatności i tajemnicy komunikowania się. Z punktu widzenia polskiego prawa kluczowe znaczenie ma, czy:

1. Rozmówca wyraził zgodę na nagrywanie,
2. Został uprzedzony o fakcie rejestracji dźwięku,
3. Nagrywający sam jest uczestnikiem rozmowy, czy raczej dochodzi do podsłuchu zewnętrznego (nielegalnego przechwytywania treści komunikacji).

10.2. Nagrywanie rozmów a przepisy RODO

Pełna nazwa aktu prawnego to Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych (dalej: „RODO”).
W praktyce:

• Głos (a nierzadko także wizerunek) utrwalony podczas nagrywania bywa daną osobową (art. 4 RODO).
• W przypadku celów zawodowych lub biznesowych nagrywanie rozmów (w tym nagrywanie rozmów telefonicznych) stanowi przetwarzanie danych i wymaga określenia podstawy prawnej (np. art. 6 ust. 1 lit. f RODO – uzasadniony interes administratora).
• Należy również spełnić obowiązki informacyjne (art. 13 lub art. 14 RODO).
• Podczas przechowywania danych trzeba przestrzegać zasady ograniczenia celu i zasady minimalizacji (art. 5 ust. 1 lit. b i c RODO), co oznacza, że nie wolno przechowywać nagrań dłużej, niż jest to niezbędne.

10.2.1. Wyłączenie domowe

W życiu prywatnym, gdy nagranie służy „celom osobistym lub domowym” i nie jest związane z działalnością zawodową, w grę może wchodzić tzw. „wyłączenie domowe” (art. 2 ust. 2 lit. c RODO). Nie wyłącza to jednak odpowiedzialności cywilnej za naruszenie dóbr osobistych (art. 23 KC i art. 24 KC).

10.3. Kiedy potrzebna jest zgoda na nagrywanie rozmów?

W polskim prawie nie ma przepisu, który w sposób absolutny nakazywałby zawsze uzyskiwać zgodę wszystkich uczestników przed nagrywaniem rozmowy telefonicznej czy innej formy komunikacji. Warto jednak pamiętać:

• Rozmowy prywatne
  Jeśli chcemy dokonać nagrywania rozmów prywatnych, zalecane jest poinformowanie i (w miarę możliwości) uzyskanie zgody innych uczestników. Bezpieczniej jest dysponować wyraźną zgodą, zwłaszcza gdy podejrzewamy, że druga strona mogłaby sobie tego nie życzyć.
• Rozmowy biznesowe i zawodowe
  W przypadku firm, np. call center, czy kontaktów B2B nagranie może odbywać się na podstawie uzasadnionego interesu (art. 6 ust. 1 lit. f RODO). Obowiązkowe jest poinformowanie rozmówcy o fakcie nagrywania, celu i ewentualnie o okresie przechowywania.
• Relacja pracodawca–pracownik
  Pracodawca może nagrywać rozmowy służbowe (w szczególności, gdy chodzi o obsługę klientów), jeśli wywiąże się z obowiązków informacyjnych wynikających z RODO i przepisów Kodeksu pracy. Pracownik powinien wiedzieć o istnieniu monitoringu rozmów i znać jego cel.

10.4. Wykorzystanie nagrań jako dowód w postępowaniu cywilnym

Z punktu widzenia prawa cywilnego dopuszcza się dowody z nagrań w sprawach cywilnych (art. 308 Kodeksu postępowania cywilnego – dalej: „KPC” – i następne). Sąd każdorazowo ocenia:

1. Czy i w jakim zakresie dopuścić nagranie jako dowód,
2. Okoliczności uzyskania nagrania (np. czy doszło do rażącego naruszenia prawa, podsłuchu, braku zgody),
3. Wartość dowodową – wiarygodność i znaczenie nagranego materiału.

W praktyce polskie sądy często dopuszczają nagrania uzyskane bez zgody wszystkich stron, jeśli mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Może to jednak rodzić konsekwencje w sferze ochrony dóbr osobistych nagrywanej osoby.

10.5. Skutki naruszenia prawa przy nagrywaniu rozmów (poza odpowiedzialnością karną)

Jeżeli nagrywanie rozmów – zarówno rozmów telefonicznych jak i wideokonferencji – nastąpiło w sposób sprzeczny z przepisami prawa lub jeżeli doszło do bezprawnego ujawnienia takiego nagrania, w grę wchodzi:

1. Odpowiedzialność cywilna
   • W przypadku naruszenia dóbr osobistych (np. prywatności, wizerunku) można podnieść roszczenie na podstawie art. 24 KC.
   • Jeżeli ktoś rozpowszechnia nagranie, na którym widnieje wizerunek innej osoby bez jej zgody, może narazić się na dodatkowe roszczenia (w niektórych sytuacjach obowiązuje też ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, gdy chodzi o rozpowszechnianie wizerunku).
2. Kary administracyjne (RODO)
   • W przypadku, gdy nagranie dotyczy działalności gospodarczej i przetwarzania danych osobowych bez zachowania wymogów RODO (np. brak podstawy prawnej, brak informacji dla osób nagrywanych), Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych może nałożyć kary finansowe.
3. Odpowiedzialność karna
   • Dotyczy m.in. nielegalnego podsłuchu i innych czynów opisanych w art. 267 Kodeksu karnego, ale ta kwestia pozostaje do szerszego omówienia w kolejnej części Twojego tekstu.

10.6. Dalsze przetwarzanie nagrań

Nagrywanie rozmów to tylko pierwszy krok. Bardzo ważne jest, co stanie się z takim nagraniem po jego dokonaniu:

• Publikacja w internecie lub przekazanie nagrania osobom trzecim może naruszać dobra osobiste (m.in. prawo do prywatności, wizerunku) oraz przepisy RODO.
• Archiwizacja nagrań (np. w firmie, w celu obsługi reklamacji czy weryfikacji jakości pracy) wymaga spełnienia zasady ograniczenia celu (art. 5 ust. 1 lit. e RODO) i odpowiedniego zabezpieczenia przechowywanych materiałów.

Jeżeli prowadzisz nagrywanie rozmów telefonicznych w ramach działalności gospodarczej, warto opracować wewnętrzną procedurę lub politykę retencji danych, by wiedzieć, jak długo przechowywać nagrania i kiedy należy je trwale usunąć albo zanonimizować.

11. Podsumowanie i wnioski

Dla osób i podmiotów zainteresowanych nagrywaniem rozmów telefonicznych lub innych form komunikacji kluczowe jest zrozumienie, że:

1. Poinformowanie drugiej strony o fakcie nagrywania (lub uzyskanie zgody) minimalizuje ryzyko zarzutu naruszenia dóbr osobistych.
2. Przy działalności gospodarczej lub zawodowej należy przestrzegać przepisów RODO, w tym art. 6 ust. 1 lit. f RODO (uzasadniony interes) i obowiązków informacyjnych (art. 13 RODO).
3. Cel i zakres przetwarzania danych są decydujące. Nagrania powinny być przechowywane tylko tak długo, jak to konieczne do realizacji zamierzonego celu (art. 5 ust. 1 lit. e RODO).
4. Dowody z nagrań w postępowaniach cywilnych (np. przy sporach sądowych) mogą być dopuszczone, ale okoliczności ich uzyskania zawsze będą podlegać ocenie sądu.
5. Szczegółowa odpowiedzialność karna (np. art. 267 Kodeksu karnego) wymaga odrębnej analizy prawnej i może być rozwinięta w dalszej części Twojego opracowania.