Nadzwyczajne złagodzenie kary – art. 60 k.k.

1. Kiedy sąd może lub musi zastosować art. 60 k.k.? (przesłanki)

1) Wypadki przewidziane w ustawie

Kodeks przewiduje liczne sytuacje, w których nadzwyczajne złagodzenie kary jest możliwe (część ogólna i szczególna k.k., część wojskowa oraz przepisy pozakodeksowe). Przykładowo: art. 10 §3, 14 §2, 15 §2, 31 §2 k.k. (część ogólna), art. 150 §2, 233 §5–6, 250a §4, 299 §8, 307 §1–2, 310 §3 k.k. (część szczególna). Często ustawodawca alternatywnie przewiduje też odstąpienie od kary.

2) Młodociany (art. 60 §1 k.k.)

Wobec młodocianego (art. 115 §10 k.k.) sąd może zastosować art. 60 §1 k.k., jeśli przemawiają za tym względy wychowawcze – bez konieczności wykazywania „niewspółmiernej surowości” najniższej kary (to odrębna podstawa z §2). Decyzja ma charakter fakultatywny, ale wymaga rzetelnego uzasadnienia.

3) „Szczególnie uzasadnione wypadki”, gdy nawet najniższa kara byłaby niewspółmiernie surowa (art. 60 §2 k.k.)

To najszersza, klauzulowa podstawa. Ustawodawca przykładowo wskazuje:
– pojednanie i naprawienie szkody albo uzgodnienie sposobu jej naprawienia,
– postawę sprawcy (starania o naprawienie lub zapobieżenie szkodzie),
– poważny uszczerbek poniesiony przez sprawcę przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższych w związku z czynem.
Ocena ma charakter całościowy – pojednanie/mediacja czy sama „dobra opinia” rzadko wystarczą bez innych okoliczności.  

4) Tzw. „mały świadek koronny” – współdziałanie z innymi (art. 60 §3 k.k.)

Jeżeli sprawca współdziałował co najmniej z dwiema innymi osobami przy popełnieniu przestępstwa i ujawni wobec organu ścigania osoby uczestniczące oraz istotne okoliczności czynu, prokurator może wnieść wniosek o nadzwyczajne złagodzenie kary; sąd jest wówczas co do zasady tym wnioskiem „związany” (względnie obligatoryjne złagodzenie). Dodatkowo możliwe bywa zawieszenie wykonania kary do 5 lat, z okresem próby do 10 lat. Warunkiem jest lojalna, spójna i konsekwentna postawa – „dozowanie” lub odwołanie wyjaśnień co do istotnych faktów wyklucza dobrodziejstwo.  

5) Ujawnienie innego poważnego przestępstwa (art. 60 §4 k.k.)

Na wniosek prokuratora sąd może złagodzić karę sprawcy, który – niezależnie od swoich wyjaśnień – ujawni i przedstawi istotne, dotąd nieznane organom okoliczności innego przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat. To podstawa fakultatywna (decyduje sąd), ale również z możliwością warunkowego zawieszenia do 5 lat.

Kiedy i komu ujawnić? Co do zasady wymagane jest ujawnienie na etapie postępowania przygotowawczego „wobec organu powołanego do ścigania przestępstw” (np. policja, prokuratura, ABW, CBA). Ujawnienie dopiero w sądzie może nie dawać ochrony z §3–4.  

2. Jak sąd łagodzi karę? (sposoby z art. 60 §6–7a k.k.)

2.1. Zbrodnie

Kara pozbawienia wolności może zostać wymierzona poniżej dolnej granicy, ale nie niżej niż 1/3 tej granicy (np. przy minimum 5 lat – od 1 roku i 8 miesięcy do 4 lat i 11 miesięcy). Jeżeli sankcja zbrodni kumuluje pozbawienie wolności i grzywnę, grzywna jest wymierzana na zasadach ogólnych.  

2.2. Występki z dolnym progiem ≥ 1 roku

Sąd może orzec grzywnę, ograniczenie wolności albo pozbawienie wolności poniżej dolnej granicy (od 1 miesiąca do „dolnej minus miesiąc”).

2.3. Występki z dolnym progiem < 1 roku

Zasadą jest zamiana na kary wolnościowe (grzywna lub ograniczenie wolności).

2.4. Sankcje alternatywne (grzywna/ograniczenie/pozbawienie wolności) – art. 60 §7 i §7a k.k.

Gdy typ czynu przewiduje alternatywę kar z art. 32 pkt 1–3 k.k., sąd może odstąpić od kary i poprzestać na środku karnym, kompensacyjnym lub przepadku (z wyłączeniem pozbawienia praw publicznych). Dodany §7a przewiduje analogiczny mechanizm także wtedy, gdy w sankcji nie ma w ogóle pozbawienia wolności.

2.5. Reguły kolizyjne po nowelizacji 2022 r.

Przy zbiegu podstaw do obostrzenia (np. recydywa szczególna, art. 64 §2; przestępczość zorganizowana, art. 65; chuligański, art. 57a) i do złagodzenia – pierwszeństwo ma obligatoryjna podstawa (sąd stosuje tę o charakterze obligatoryjnym). Dla „małego świadka koronnego” przewidziano szczególną kolizję na korzyść złagodzenia w określonych układach.

3. „Ujawnił” – co to znaczy w praktyce? (spór orzeczniczy)

W odniesieniu do §3 pojawiły się trzy linie wykładni pojęcia „ujawnić”:

1. wystarczy przekazanie istotnych informacji nawet, gdy organy już je znały, jeśli sprawca o tym nie wiedział (podejście subiektywizujące),
2. wymóg, by informacje były obiektywnie nieznane (podejście obiektywizujące),
3. ujęcia mieszane, akcentujące ratio przepisu (premia za realnie użyteczną współpracę).
   Dla §4 ustawodawca wprost wymaga, by okoliczności były „nieznane dotychczas organowi”. Bez względu na linię, orzecznictwo konsekwentnie wymaga szczerości, kompletności i konsekwencji wyjaśnień; pozorowanie współpracy czy odwoływanie depozycji niweczy prawo do złagodzenia.  

4. Mediacja, pojednanie i naprawienie szkody

Pojednanie, mediacja i naprawienie szkody są silnymi argumentami z §2, ale nie działają automatycznie – sąd bada całość okoliczności czynu i osoby (w tym brak okoliczności obciążających). Ugoda powinna być konkretna (sposób i termin kompensacji), a pojednanie – rzeczywiste.  

5. Warunkowe zawieszenie przy współpracy z organami

W sprawach z art. 60 §3–4 k.k. ustawodawca zliberalizował przesłanki zawieszenia: można zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności do 5 lat, a okres próby może trwać do 10 lat; odpowiednio stosuje się przepisy o dozorze i obowiązkach probacyjnych. Naruszenie warunków skutkuje zarządzeniem wykonania kary.

6. Obrona i rady od adwokata (art. 60 k.k.)

1. Ustal ścieżkę złagodzenia: czy realne są przesłanki §2 (pojednanie, naprawienie szkody, postawa), czy §1 (młodociany), czy też strategia współpracy z organami z §3/§4. To różne drogi – dobierz tę, która minimalizuje ryzyko.
2. Działaj szybko: w formule „małego świadka koronnego” czas ujawnienia i adresat (organ ścigania) mają znaczenie – spóźnione „ujawnienie” bywa bezskuteczne.
3. Bądź konsekwentny i kompletny: nie „dozuj” wyjaśnień. Odwołanie lub przemilczenie istotnych faktów może pozbawić prawa do złagodzenia.
4. Dokumentuj naprawienie szkody / mediację: pokaż realną kompensację i pojednanie – to często przeważa szalę przy §2.
5. Zadbaj o konstrukcję kary: przy występkach często korzystne jest dążenie do kar wolnościowych; przy zbrodniach – precyzyjne wyliczenie pułapu 1/3 dolnej granicy.
6. Pamiętaj o kolizjach: recydywa szczególna i inne obostrzenia mogą „wypierać” fakultatywne złagodzenie; odpowiednia taktyka procesowa ma tu kluczowe znaczenie.

Potrzebujesz oceny, czy w Twojej sprawie realne jest nadzwyczajne złagodzenie kary z art. 60 k.k.? Skontaktuj się – jako adwokat od spraw karnych (Wrocław) analizuję przesłanki, przygotowuję plan pojednania/kompensacji lub bezpiecznej współpracy z organami oraz prowadzę negocjacje z prokuratorem w kierunku wniosku z §3/§4.